Kijkje in de bodem vanuit de lucht

Voor omwonenden van de Horstermeerpolder en omgeving was het een even indrukwekkend als vreemd schouwspel: een helikopter met daaronder een enorme hoepel vloog in september meerdere keren laag over het polderlandschap.

Het gevaarte werd ingezet voor bodemonderzoek in het gebied. Niet met diepe grondboringen, maar vanuit de lucht. 

Het bodemonderzoek werd uitgevoerd door Waternet, de gezamenlijke organisatie van het waterschap Amstel, Gooi en Vecht en de gemeente Amsterdam, in samenwerking met PWN. De provincie Noord-Holland en het Deltaprogramma Zoetwater gaven subsidie voor het onderzoek. 

Klik op de afbeelding voor een video van het bodemonderzoek

Grootste blikvanger was de hoepel met een diameter van 30 meter onder de helikopter. Dit gevaarte wekt een magnetisch veld op, waarmee de verschillende aardlagen en het grondwater tot ruim 150 meter diep in kaart worden gebracht. Waar zit het zand en klei? En waar het zoete en brakke grondwater? Onderzoek moet uitwijzen of het op termijn mogelijk is brak water gericht te onttrekken uit zoet water. 

“De heli vliegt met ongeveer 70 kilometer per uur in lange banen over het gebied. Om de paar seconden wordt een meting gedaan met een elektromagnetisch signaal”, aldus onderzoeker Frank Smits van Waternet. “Per vlucht legt de heli ongeveer 100 tot 130 kilometer af. Boven de duinen hebben we zelfs 200 kilometer op 1 dag gevlogen. Zo krijgen we in een paar dagen tegen relatief lage kosten een ‘vlakdekkend’ beeld van de ondergrond in het gebied. Ter vergelijking: deze methode van bodemonderzoek is gelijk aan zo’n 900 diepe grondboringen maar dan dus veel sneller en goedkoper.” 

Paarden en vogels

Bovendien heeft bodemonderzoek vanuit de lucht minder impact op de omgeving. Wel werd tijdens de vluchten rekening gehouden met omwonenden en dieren. Smits: “Helikopters mogen om veiligheidsredenen niet over mensen of gebouwen vliegen, maar wel over weilanden met vee. Koeien, maar vooral paarden kunnen van zo’n heli schrikken en op hol slaan. Als de piloot zag dat een paard onrustig werd of als er veel paarden stonden, dan hield hij in of vloog er omheen. Verder heb je in natuurgebieden te maken met broedende en rustende vogels. Daarom observeerden een aantal ecologen tijdens de helikoptervluchten het gedrag van de vogels. Vlogen ze weg? Kwamen ze weer terug en wanneer? Dit was ook een voorwaarde van de Omgevingsdienst. Deze kennis kunnen we weer gebruiken bij toekomstige onderzoeken. Gelukkig viel de verstoring reuze mee. De meeste paarden keken niet op of om, vogels vlogen wel op maar keerden snel terug naar het gebied.” 

Nieuwe drinkwaterbron

Met de data over de bodemsamenstelling wil het waterschap Amstel Gooi en Vecht onder meer de waterkwaliteit in de polder Horstermeer verbeteren. Een deel van het grondwater in de polder is brak, dus zit tussen zoet en zout water in. Dit grondwater komt als ‘brakke kwel’ in de sloten naar boven en is niet goed voor planten en dieren. Het brakke kwelwater wordt nu naar het Amsterdam-Rijnkanaal weggespoeld met zoet water uit het Markermeer. Waternet doet onderzoek naar het oppompen en afvangen van het brakke water in putten. “We vangen dan het water af voordat het in de sloten komt. Daardoor hoeven we veel minder zoet water te gebruiken uit het Markermeer. Sterker nog: als we jaarlijks 8 miljoen m³ aan brak grondwater winnen, besparen we naar verwachting ongeveer 80 miljoen m³ per jaar aan zoet water uit het Markermeer. Het zoete water dat overblijft kunnen we vervolgens weer gebruiken om de natuur en landbouw in de omgeving van water te voorzien.”

Daarnaast hoopt Waternet met het onderzoek naar de putten die het brakke grondwater afvangen een nieuwe drinkwaterbron te realiseren. En dat is volgens Smits hard nodig: “Het aantal inwoners in de omgeving groeit enorm. Als drinkwaterbedrijf moeten we de komende jaren zo’n 27 miljoen m³ per jaar aan extra drinkwater gaan produceren. Als deze pilot succesvol is, dan hebben we mogelijk een nieuwe bron voor drinkwater. Brak, maar ook heel oud grondwater dat honderden jaren geleden in de grond is geïnfiltreerd. Schoon water dus, met alleen wat zout erin. Haal je het zout eruit, dan heb je dus eigenlijk perfect drinkwater.”