Weblog Jelle Beemsterboer: We blazen erfgoed samen nieuw leven in
Publicatiedatum: 23 april 2025
Laatst gewijzigd: 23 april 2025
1 reactieWe leven in een provincie die is gebouwd door de generaties voor ons. Terwijl we doorbouwen aan de toekomst van dorpen en steden, is het juist het verleden dat karakter geeft. Monumenten en ander erfgoed geven een plek eigenheid.
Erfgoed is vaak dichterbij dan je denkt. Het is namelijk het kerkje op de hoek, het stationsgebouw waar je elke ochtend te trein pakt of de historische dijk waar je regelmatig de hond uitlaat. We staan er vaak niet bij stil wat er op dit soort plekken allemaal is gebeurd. En hoeveel generaties voor ons op dezelfde plek hebben gestaan. Ik vind het belangrijk dat we dit erfgoed behouden en doorgeven aan onze kinderen en kleinkinderen. Het maakt de Noord-Hollandse geschiedenis tastbaar en onze provincie uniek.
Nieuw leven
Een manier om erfgoed te behouden is het vinden van nieuwe bestemmingen voor gebouwen. Als een kerk bijvoorbeeld lang leegstaat is dit niet alleen zonde van de ruimte, maar ook slecht voor de staat van het monument. Het is daarnaast een manier om de terugkerende kosten van onderhoud en restauratie op te kunnen brengen. Daarom zetten we ons als provincie in om erfgoed nieuwe functies te geven.
Denk bijvoorbeeld aan de Van Gendt Hallen in Amsterdam (YouTube). Dit rijksmonument vertelt het verhaal van de scheepsindustrie op deze plek, die teruggaat tot 1660. Het heeft door de jaren heen verschillende functies gehad en is een belangrijke plek geworden voor de mensen uit de buurt.
Of denk aan Fort Zuidwijkermeer in Assendelft. Het fort is gebouwd in 1903 en is onderdeel van de Stelling van Amsterdam, dat behoort tot UNESCO Werelderfgoed Hollandse Waterlinies. Dit fort is de afgelopen jaren een kaasfort geworden, waar verschillende activiteiten en evenementen plaatsvinden rondom kaas. Wij ondersteunen eigenaren en initiatiefnemers van dit soort projecten door middel van onze subsidies en leningen.
Het is niet altijd noodzakelijk om een locatie een volledig nieuwe bestemming te geven. Daarom is bijbestemming (het toevoegen van een extra functie) ook een optie. Dit kan er per regio heel anders uitzien. Zo kan het in het op het platteland bijvoorbeeld lastiger zijn om rendabel in erfgoed te investeren dan in de stad. Toch zijn er gelukkig al veel mooie voorbeelden in Noord Holland. Bijvoorbeeld de schuurkerk Zuidervermaning. Deze kerk is overgenomen door Stadsherstel Amsterdam en wordt gebruikt als evenementenlocatie, maar de doopsgezinde gemeente maakt ook nog incidenteel gebruik van de kerk.
Provincie helpt
We hebben recent laten onderzoeken hoe we er in Noord-Holland voor staan wat betreft herbestemming van erfgoed. Uit dit onderzoek blijkt dat er met name bij religieus erfgoed zoals kerken en agrarisch erfgoed zoals stolpboerderijen de komende 10 jaar meer leegstand verwacht wordt. Het blijft ook voor dit erfgoed belangrijk om de kansen die er voor herbestemming of bijbestemming liggen te grijpen. Als provincie brengen we via het Steunpunt Cultureel Erfgoed kansen en mogelijkheden onder de aandacht bij gemeenten. Bijvoorbeeld door goede voorbeeldprojecten van herbestemming te delen en door mensen bij elkaar te brengen om kennis te delen en netwerken op te bouwen.
Daarnaast ondersteunen wij herbestemming van erfgoed door middel van subsidies. We bieden bijvoorbeeld mogelijkheden voor een lening met lage rente uit het Noord-Hollands Fonds voor Monumenten via het Nationaal Restauratiefonds en subsidie voor onderzoeken naar herbestemming van gebouwd erfgoed. We blijven als provincie op zoek naar de meest efficiënte manier om eigenaren te ondersteunen bij het behoud van hun erfgoed.
We doen het samen
Om herbestemming van erfgoed een succes te maken, is het belangrijk dat inwoners en ondernemers hier ook creatief over meedenken. Op die manier komen we tot nieuwe inzichten over het benutten en behouden van erfgoed. Ik wil eigenaren die met plannen aan de slag gaan oproepen om omwonenden goed te betrekken bij hun herbestemmingsplannen. Hoe meer mensen achter het behoud van het erfgoed staan hoe beter. Zo zorgen we er samen voor dat we onze gezamenlijke geschiedenis in goede staat doorgeven aan volgende generaties.
Om te kunnen reageren moet u eerst inloggen.
Kees de Wildt | 24-04-2025 13:10
Goedemorgen, recent ben ik verhuisd vanuit een fortwachterswoning op een van de forten van het UNESCO werelderfgoed waar ik vanaf 1985 nauw betrokken ben geweest en dus ook meer dan 25 jaar heb gewoond. Daarom durf ik ook te zeggen dat ik over het volgende uit ervaring spreek.
Het manco bij alles van wat "we" als erfgoed bestemmen of benoemen is dat "we" het daarna min of meer aan het lot overlaten. Goeddeels komt dat door de onduidelijke omschrijving van wat tot dat erfgoed behoort en waarom dat belangrijk is. Als er dan al enthousiastelingen zijn die zich dat lot van verwaarlozing of misbruik aantrekken dan lopen die tegen een woud van (vaak ambtelijke) instanties, afdelingen en personen aan die of geen idee hebben waar het over gaat, of het afdoen omdat het (om welke reden ook) even niet past.
Participatie is een toverwoord wat in het bedrijfsleven wel degelijk zijn vruchten afwerpt bij goed bestuur. Bij de overheid is participatie (ook na de laatste wetgeving hierover) afhankelijk van een ambtenaar of afdeling die dat naar goeddunken gebruikt voor intern gebruik.
Een voorbeeld over de Stelling van Amsterdam.
Inventarisatie 1987-1992 en erkenning Unesco 1996. Nu onderdeel Hollandse Waterlinies. Toen na '63 successievelijk de militaire status van de stelling werd opgeheven gingen langzaam de forten met hun gebouwen (noot: niet het gebouw maar het verdedigbare terrein waarop de gebouwen staan is het fort) van defensie eerst over naar de dienst van domeinen en die verkochten ze aan gemeenten en TBO's. Soms voor veel geld en soms voor de symbolische gulden. Als een gemeente onvoldoende bood en er was een particulier geïnteresseerd dan werd die eigenaar. Zo werd het sloopbedrijf Kruk (die heel veel bunkers langs de kust ruimde voor defensie) in 1983 eigenaar van het fort bij Velsen en ging dat slopen voor funderingsmateriaal van de Wijkertunnel. Door protest vanuit de bevolking en inzet van PvdA staatssecretaris Rick van der Ploeg is de aanleiding geweest om de sloop te stoppen en het opnemen van alles wat tot de kringstelling van Amsterdam behoorde te bestemmen als provinciaal erfgoed.
Dat het later Werelderfgoed werd is van ondergeschikt belang. Het ging al fout bij de inventarisatie 1987 toen had beschreven moeten worden wat tot het hele gebied van fort behoorde, waarvoor het diende en het belang van instandhouding was. Dat had onverkort kunnen worden overgenomen uit de uitgebreide bestekken van defensie. Zelfs had men kunnen besluiten om al toen verdwenen elementen te recontrueren. Een kringstelling is niet uniek, maar het unieke van deze kringstellingsverdediging is het watersysteem en dat bestaat uit in en uitlaten en kleine soms onzichtbare elementen. Uit door defensie afgebakende onderdelen en waterlopen met betonnen grenspalen. Uit zware betonnen gebouwen in een slap veenlandschap welke staan op houten palen die nat moeten blijven om de gebouwen door de eeuwen heen te helpen. Dat alles en de bescherming en de kosten daarvan zijn niet onderkend en niet vastgelegd.
Daarna is het toezicht op het behoud verdeeld over gemeenten en waterschappen die heel andere belangen hadden en hebben. Met gevolg dat van het hele unieke systeem weinig over is. Aan de bel trekken helpt ook niet, zo zijn door mij geredde grenspalen jarenlang op mijn erf blijven liggen, is het uniek zuivere water van de gracht en de biodiversiteit van de natuur vervallen tot boezemwater en natuur van lage kwaliteit.
De les. bedenk wat en waarom je iets wilt behouden en borg dat inclusief de kennis en kosten die dat met zich meebrengt.